Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung bùng nổ trở lại khi Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm, đe dọa chuỗi cung ứng công nghệ và quốc phòng của Mỹ. Vì sao đất hiếm trở thành “gót chân Achilles” của Washington? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết.
1. Bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang
Cuộc xung đột thương mại Mỹ - Trung một lần nữa bùng phát mạnh mẽ khi Trung Quốc mở rộng hạn chế xuất khẩu đất hiếm, khiến Hoa Kỳ phản ứng dữ dội. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc — động thái làm chấn động thị trường tài chính toàn cầu.
Chỉ số Dow Jones của Mỹ đã giảm hơn 800 điểm trong tuần qua, phản ánh tâm lý lo ngại của giới đầu tư trước nguy cơ chuỗi cung ứng công nghệ cao bị gián đoạn.
2. Đất hiếm – “Gót chân Achilles” của Hoa Kỳ trong cuộc chiến thương mại
Theo Báo cáo “Mineral Commodity Summaries 2025” do Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) công bố tháng 3/2025, đất hiếm được xác định là nhóm khoáng sản chiến lược trong danh sách khoáng sản trọng yếu của Mỹ năm 2022.
Tuy nhiên, chuỗi cung ứng đất hiếm của Mỹ bộc lộ điểm yếu nghiêm trọng:
- Dù là nước xuất khẩu ròng quặng đất hiếm, Mỹ lại phụ thuộc nặng nề vào nhập khẩu khi tinh chế và sản xuất hợp chất, kim loại đất hiếm có giá trị cao.
Báo cáo cho thấy Mỹ đang đối mặt với “điểm nghẽn chiến lược” khi phần lớn công đoạn tinh luyện vẫn tập trung tại Trung Quốc — quốc gia kiểm soát hơn 70% công suất chế biến đất hiếm toàn cầu.
3. Đất hiếm là gì và vì sao lại quan trọng đến vậy?
| Phân loại Nguyên tố | Tên Nguyên tố | Ký hiệu Hóa học | Công dụng Chính | Công nghiệp Ứng dụng |
|---|---|---|---|---|
| Đất hiếm nhẹ | Lanthan, Cerium, Neodymium, Praseodymium | La, Ce, Nd, Pr | Pin, chất xúc tác, kính, gốm sứ, chất đánh bóng, vật liệu chống tia cực tím, vật liệu từ tính vĩnh cửu, vật liệu hợp kim từ tính vĩnh cửu, chất tạo màu thủy tinh | Xe điện, hóa dầu, quang học, ô tô, màn hình hiển thị, phát điện, quốc phòng, xe tăng, quang học |
| Đất hiếm trung bình | Samarium, Gadolinium | Sm, Gd | Hợp kim từ tính vĩnh cửu, lò phản ứng hạt nhân, cộng hưởng từ hạt nhân, vật liệu từ tính | Quốc phòng, hàng không, y tế, thiết bị điều trị |
| Đất hiếm nặng | Terbium, Dysprosium, Yttrium | Tb, Dy, Y | Hợp kim từ tính vĩnh cửu, chất ổn định gốm sứ, bột huỳnh quang, hợp kim điện từ nhiệt độ cao, gốm sứ, máy bay, radar, bột huỳnh quang | Động cơ điện, màn hình hiển thị, điện tử, xe điện, quân sự, quốc phòng, điện tử, chiếu sáng |
| Đất hiếm kiểu Scandi | Scandi | Sc | Hợp kim nhôm, pin nhiên liệu | Hàng không, năng lượng |
Định nghĩa và thành phần
Đất hiếm (Rare Earth Elements – REE) gồm 17 nguyên tố kim loại, trong đó có 15 nguyên tố thuộc nhóm Lanthanide, cộng thêm Yttri (Y) và Scandi (Sc).
Danh sách bao gồm: Cerium, Dysprosium, Erbium, Europium, Gadolinium, Holmium, Lanthanum, Lutetium, Neodymium, Praseodymium, Samarium, Terbium, Thulium, Ytterbium, cùng Yttrium và Scandium.
Ứng dụng thực tế
Các nguyên tố này được ví như “vitamin của công nghệ cao” nhờ vai trò không thể thay thế trong:
- Sản xuất nam châm vĩnh cửu (Neodymium, Praseodymium, Dysprosium, Terbium, Samarium) cho xe điện, ổ cứng, radar và thiết bị quốc phòng.
- Chế tạo pin, vật liệu xúc tác, thủy tinh cao cấp (Lanthanum).
- Sản xuất gốm sứ, laser, vật liệu phát quang (Yttrium).
4. Thực trạng khai thác và sản xuất đất hiếm tại Hoa Kỳ
Theo USGS, năm 2024 Mỹ sản xuất khoảng 45.000 tấn oxit đất hiếm (REO) — trị giá 260 triệu USD, chủ yếu từ mỏ Mountain Pass (California).
Ngoài ra, quặng monazite chứa Yttri được thu hồi như sản phẩm phụ ở khu vực Đông Nam nước Mỹ.
Tuy nhiên, Mỹ chưa có cơ sở thương mại tách và tinh chế đất hiếm quy mô lớn. Điều này khiến nước này phải xuất khẩu tinh quặng sang nước ngoài, chủ yếu là Trung Quốc, để xử lý.
➡️ Hệ quả: Mức độ phụ thuộc nhập khẩu hợp chất và kim loại đất hiếm của Mỹ lên tới 75% – 100%, tùy theo nguyên tố.
5. Hai điểm yếu chí mạng: Yttri và Scandi
Báo cáo USGS nhấn mạnh hai nguyên tố đặc biệt nhạy cảm về chiến lược là Yttri (Y) và Scandi (Sc):
Yttri (Y):
- Mức độ phụ thuộc nhập khẩu: 100%
- Tiêu thụ năm 2024: khoảng 500 tấn
- Gần như toàn bộ lượng Yttri của Mỹ được tinh chế tại Trung Quốc, chủ yếu khai thác ở các tỉnh Phúc Kiến, Quảng Đông, Giang Tây.
Scandi (Sc):
- Cũng phụ thuộc nhập khẩu 100%, dùng để sản xuất hợp kim nhôm-scandi (Al-Sc) và pin nhiên liệu oxit rắn (SOFC).
- Mỹ không khai thác hoặc tái chế scandi trong nước.
- Nguồn nhập khẩu chính: Nhật Bản, Trung Quốc, Philippines.
Trong khi đó, Canada đang mở rộng năng lực sản xuất tại Quebec, dự kiến nâng công suất lên 12 tấn/năm vào 2025 nhằm giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc.
6. Phản ứng của Mỹ: Dự trữ chiến lược và đầu tư nội địa
Để đối phó nguy cơ đứt gãy nguồn cung, Bộ Quốc phòng Mỹ (DoD) đã triển khai kế hoạch dự trữ và đầu tư chiến lược:
Dự trữ quốc phòng (FY2024–2025):
- Bao gồm Neodymium-Praseodymium oxide, nam châm NdFeB, hợp kim Samarium-Cobalt, và dự kiến mua 1.100 tấn Lanthanum năm 2025 (sau khi đã mua 550 tấn Cerium năm 2024).
Đầu tư sản xuất nội địa:
- Tháng 4/2024, DoD cấp 14,4 triệu USD cho một công ty tại St. George (Utah) để mở rộng sản xuất wafer Germanium, phục vụ sản xuất pin năng lượng mặt trời đa lớp dùng trong vệ tinh và thiết bị quân sự.
7. Chuỗi cung ứng đất hiếm – Thách thức chiến lược dài hạn của Hoa Kỳ
Hiện nay, Mỹ đang mắc kẹt trong nghịch lý chuỗi cung ứng đất hiếm:
- Có tài nguyên khai thác → xuất khẩu tinh quặng.
- Nhưng thiếu năng lực chế biến → phụ thuộc hơn 75% vào Trung Quốc.
Trong bối cảnh cuộc đua năng lượng sạch và công nghệ quốc phòng ngày càng khốc liệt, đất hiếm trở thành nhân tố sống còn. Việc phát triển năng lực tinh chế nội địa, xây dựng chuỗi cung ứng khép kín từ mỏ đến sản phẩm, sẽ là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu của Mỹ trong thập kỷ tới.
Kết luận: “Vũ khí đất hiếm” – con bài chiến lược trong cuộc cạnh tranh siêu cường
Trung Quốc đang sử dụng đất hiếm như một “vũ khí kinh tế mềm”, trong khi Mỹ vẫn loay hoay với lỗ hổng chế biến nội địa.
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung sẽ không chỉ là câu chuyện về thuế quan, mà còn là cuộc đấu giành quyền kiểm soát vật liệu chiến lược của tương lai – nơi đất hiếm chính là quân bài chủ lực.
0 Nhận xét